Czym spawać piec CO? Przewodnik po elektroda i technikach spawania

Czym jest żeliwo?

Żeliwo, będące stopem żelaza z węglem, zawiera od 2 do 4% tego pierwiastka, a także inne składniki, takie jak:

• krzem,
• mangan,
• fosfor,
• siarka.

Dzięki znakomitym właściwościom odlewniczym oraz niskiej temperaturze topnienia, obróbka tego materiału jest stosunkowo prosta. Wysoka zawartość węgla nadaje żeliwu strukturę grafitową, co przekłada się na jego wyjątkowe cechy, w tym:

• doskonałą odporność na ściskanie,
• elastyczność.

Na rynku można spotkać różne rodzaje żeliwa. Najpopularniejsze z nich to:

• żeliwo szare,
• żeliwo białe,
• żeliwo sferoidalne (ductile).

Żeliwo szare, wyróżniające się dobrą skrawalnością i korzystnym współczynnikiem rozszerzalności cieplnej, jest najczęściej wykorzystywane. Z kolei żeliwo białe cechuje wysoka twardość, chociaż jego odporność na pękanie jest ograniczona. Żeliwo sferoidalne łączy zalety zarówno żeliwa szarego, jak i stali, co czyni je materiałem niezwykle wytrzymałym. Z tych powodów żeliwo znajduje szerokie zastosowanie w różnych branżach, od budownictwa, poprzez przemysł maszynowy, aż po produkcję urządzeń grzewczych, takich jak piece centralnego ogrzewania.

Jakie są właściwości żeliwa?

Żeliwo wyróżnia się niezwykłymi właściwościami mechanicznymi, które decydują o jego szerokim zastosowaniu. Przede wszystkim charakteryzuje się:

• wysoką twardością,
• znakomitą odpornością na ścieranie.

Te cechy czynią je idealnym materiałem do wytwarzania elementów narażonych na intensywne użytkowanie, takich jak komponenty maszyn przemysłowych. Jednakże, pomimo tych zalet, żeliwo ma także swoje wady. Materiał ten jest kruchy, co ogranicza jego zastosowanie w sytuacjach obciążeniowych, takich jak udary czy rozciąganie. W takich okolicznościach warto rozważyć alternatywy lub odpowiednie zabezpieczenia.

Mikrostruktura żeliwa, w tym forma grafitu, ma kluczowy wpływ na jego właściwości użytkowe. Żeliwo szare, z charakterystyczną grafitową strukturą, doskonale tłumi drgania i znajduje zastosowanie w produkcji silników oraz różnych elementów maszyn. Z kolei żeliwo białe, znane ze swojej wyjątkowej twardości, jest przeznaczone do zastosowań, w których nie występuje ryzyko pęknięć. Żeliwo sferoidalne łączy w sobie korzystne cechy obu tych typów, co sprawia, że jest uniwersalnym i wydajnym materiałem.

Różnorodność właściwości mechanicznych żeliwa zależy od składu chemicznego oraz zastosowanych technik odlewniczych, co umożliwia doskonalenie materiału w zależności od specyficznych potrzeb. Ze względu na łatwość w procesie odlewania, żeliwo zdobyło uznanie w produkcji zarówno codziennych narzędzi, jak i skomplikowanych technologii przemysłowych.

Dlaczego spawanie żeliwa jest trudne?

Spawanie żeliwa to prawdziwe wyzwanie, które wynika z jego unikalnych właściwości chemicznych i fizycznych. Wysoka zawartość węgla sprawia, że materiały te mogą być twarde i kruche, co prowadzi do powstawania węglików. To zjawisko negatywnie wpływa na trwałość spoin, a tym samym zwiększa ryzyko wystąpienia pęknięć.

Dodatkowo, żeliwo charakteryzuje się niską ciągliwością i dużą skłonnością do odkształceń podczas procesu spawania, co sprawia, że uzyskanie solidnego i szczelnego połączenia staje się trudniejsze. Również różnice temperatur pomiędzy miejscem spawania a otoczeniem mogą wprowadzać stany wewnętrzne, które osłabiają jakość spoin.

Aby zmniejszyć te problemy, kluczowy jest dobór odpowiednich materiałów spawalniczych, takich jak:

• spoiwa niklowe,
• spoiwa zawierające mangan,
• spoiwa ze stopami żeliwa.

Warto jednak pamiętać, że efektywne spawanie żeliwa wymaga nie tylko odpowiednich materiałów, ale także staranności i doświadczenia w obróbce tego trudnego materiału.

Jak przygotować piec CO do spawania?

Przygotowanie pieca CO do spawania to proces, który wymaga szczególnej uwagi, by zapewnić zarówno bezpieczeństwo, jak i wysoką jakość wykonania. Na początek, kluczowe jest:

• dokładne oczyszczenie powierzchni pieca z wszelkich zanieczyszczeń, takich jak rdza czy farba,
• zeszlifowanie krawędzi elementów, co ułatwi dostęp do spoiny oraz poprawi penetrację materiału,
• usunięcie wody z płaszcza wodnego pieca, co zmniejsza ryzyko pęknięć oraz wybuchów parek,
• zapewnienie odpowiedniej wentylacji w miejscu, gdzie planujesz spawać, by zredukować ryzyko wdychania szkodliwych oparów,
• stabilność i bezpieczeństwo pieca przed rozpoczęciem pracy powinny być Twoim podstawowym priorytetem.

Dobrze przygotowany piec nie tylko zwiększa szansę na uzyskanie lepszych efektów, ale także znacząco redukuje potencjalne zagrożenia związane z procesem spawania.

Czym spawać piec CO? Jakie elektrody są odpowiednie?

Aby efektywnie spawać piec CO wykonany z żeliwa lub stali, konieczne jest dobranie odpowiednich elektrod oraz metod spawalniczych. W przypadku żeliwa, zaleca się wykorzystanie:

• elektrod niklowych lub
• elektrod żeliwnych,

które pozwalają uzyskać spoiny o podobnych właściwościach do materiału bazowego. Natomiast w przypadku pieców stalowych, na przykład tych wykonanych z blachy P265, najczęściej stosuje się:

• elektrody otulone, takie jak zasadowe, lub
• technologię MIG/MAG z odpowiednim drutem.

Kluczowe jest również dopasowanie średnicy elektrod do grubości materiału, co wpływa na jakość połączenia. Ustawienia, takie jak prąd i napięcie, są równie istotne. Elektrody otulone świetnie sprawdzają się w spawaniu stali. W przypadku wykorzystania półautomatu, ważne jest, aby wybrać drut, który odpowiada specyfice materiału, co przekłada się na lepszą jakość i trwałość spoin. Każda metoda spawania wymaga indywidualnego podejścia w zależności od używanego materiału. Odpowiedni dobór elektrod oraz technik ma kluczowe znaczenie dla uzyskania solidnych połączeń, co z kolei wpływa na wydajność oraz bezpieczeństwo podczas procesów naprawczych w piecach CO.

Jakie rodzaje elektrod są najlepsze do naprawy kotłów?

W procesie naprawy kotłów wykorzystywane są różne rodzaje elektrod, które mają znaczący wpływ na jakość oraz trwałość połączeń. W przypadku kotłów żeliwnych, niklowe spoiwa, takie jak elektrody ENi-Cl i ENiFe-Cl, okazują się najlepszym wyborem. Te elektrody wyróżniają się:

• dobrą spawalnością,
• stabilnością,
• wytrzymałością spoin.

Te cechy są kluczowe dla materiałów charakteryzujących się twardością i kruchością, ponieważ pomagają zminimalizować ryzyko pęknięć. Dla kotłów stalowych, na przykład wykonanych z blachy P265, zaleca się stosowanie elektrod:

• zasadowych (E7018),
• rutylowych (E6013).

Wybór odpowiedniego typu elektrod powinien być uzależniony od grubości blachy oraz wymagań dotyczących wytrzymałości. Elektrody zasadowe znane są z mocnych spoin i dobrej zwilżalności, dlatego sprawdzają się w bardziej wymagających warunkach. Z kolei elektrody rutylowe, dzięki swojej elastyczności i prostocie użycia, zyskują popularność wśród hobbystów i amatorów. Nie można też zapomnieć o istotnych parametrach technicznych, takich jak:

• średnica elektrod,
• rodzaj otuliny.

Te parametry wpływają na efektywność spawania. Dostosowanie prądu spawania do konkretnego zastosowania jest kluczowe, aby zapewnić jakość wykonanej spoiny. W kontekście spawania pieców CO, odpowiedni dobór elektrod do materiału podstawowego ma ogromne znaczenie dla skuteczności oraz bezpieczeństwa całego procesu naprawy.

Jakie metody spawania można zastosować do żeliwa?

Spawanie żeliwa można realizować na różne sposoby, w zależności od jego specyfiki. Przedstawiam kilka popularnych technik:

• spawanie elektrodą otuloną (MMA) – wykorzystuje elektrody żeliwne lub niklowe, jest szczególnie skuteczne przy łączeniu żeliwa szarego oraz sferoidalnego, ale wymaga pewnego doświadczenia, aby osiągnąć solidne połączenia,
• spawanie MIG/MAG – używa się drutu żeliwnego lub niklowego w osłonie gazowej, takiej jak argon lub jego mieszanka z CO2, jest to preferowany wybór, gdy mamy do czynienia z większymi grubościami materiału oraz wysokimi standardami jakości spoin,
• spawanie TIG – polega na zastosowaniu pręta żeliwnego lub niklowego przy osłonie gazu, pozwala na uzyskanie doskonałej kontroli nad procesem, co znacznie redukuje ryzyko przegrzania materiału, jednak wymaga znacznych umiejętności ze strony spawacza,
• lutospawanie – alternatywna technika, w której stosowane są niskotopliwe spoiwa, chociaż są one mniej agresywne dla żeliwa, ich wytrzymałość może nie zawsze spełniać oczekiwania.

Wybór konkretnej metody spawania powinien odpowiadać rodzajowi żeliwa, jego grubości oraz wymaganiom w zakresie jakości połączeń. Warto również zauważyć, że spawanie na zimno i na gorąco różni się zarówno przygotowaniem materiału, jak i temperaturą aplikacji, co ma wpływ na trwałość spoin. Zrozumienie tych różnic oraz odpowiedni dobór sprzętu są kluczowe dla uzyskania sukcesu w spawaniu żeliwa.

Jaką rolę odgrywają topniki w spawaniu żeliwa?

Topniki odgrywają niezwykle istotną rolę w procesie spawania żeliwa, mając znaczący wpływ na jakość oraz trwałość wykonywanych spoin. Ich podstawowym zadaniem jest oczyszczenie powierzchni materiału spawanego z tlenków i innych zanieczyszczeń. Dzięki temu spoiwo może rozkładać się w sposób prawidłowy.

Szczególnie skuteczne są topniki boraksowe, które:

• usuwają zanieczyszczenia,
• chronią spoinę przed utlenianiem podczas wysokotemperaturowego spawania,
• modyfikują napięcie powierzchniowe ciekłego metalu.

Te właściwości prowadzą do lepszej zwilżalności oraz minimalizacji ryzyka pojawienia się porów i innych defektów. W przypadku lutospawania, szczególną wartość mają topniki bazujące na boraksie, które znacząco ułatwiają łączenie różnorodnych materiałów, takich jak miedź i żeliwo.

Odpowiedni dobór topnika jest kluczowy dla uzyskania solidnych połączeń, które są odporne na różnego rodzaju naprężenia mechaniczne i termiczne. W związku z tym, stosowanie topników wpływa na poprawę jakości spoin oraz zwiększa efektywność całego procesu spawania.

Jakie narzędzia są niezbędne do spawania pieca CO?

Aby przeprowadzić spawanie pieca CO, niezbędna jest różnorodna gama narzędzi, które gwarantują nie tylko bezpieczeństwo, ale również wysoką jakość wykonania. Podstawą każdej operacji spawalniczej jest spawarka, która może przybierać różne formy, takie jak:

• elektrodowa,
• MIG/MAG,
• TIG.

Kiedy pracujemy z żeliwem, istotne jest, aby używać elektrod niklowych lub żeliwnych; dzięki nim spoiny stają się mocniejsze i zyskują właściwości zbliżone do materiału pieca. Nie można pominąć także przyłbicy z filtrem ochronnym, która skutecznie chroni nasze oczy i skórę przed żarem oraz niebezpiecznym promieniowaniem. Rękawice i fartuch spawalniczy to kolejne nieodzowne elementy wyposażenia, które zapobiegają oparzeniom. Zanim przystąpimy do spawania, warto dokładnie oczyścić powierzchnię, co znacznie poprawia jakość spoiny. Do tego celu dobrze sprawdzi się szczotka druciana, a krawędzie najlepiej przygotować za pomocą szlifierki kątowej. Nie zapominajmy również o młotku spawalniczym, który jest nieoceniony przy usuwaniu żużlu, oraz o zaciskach spawalniczych, które stabilizują elementy podczas pracy.

Dodatkowo, warto zastanowić się nad użyciem podgrzewacza do żeliwa przed spawaniem, ponieważ może to skutecznie zredukować ryzyko pęknięć. Dysponując odpowiednimi narzędziami, zwiększamy szansę na pomyślne zakończenie pracy i minimalizujemy ryzyko niepożądanych efektów spawania, co ma kluczowe znaczenie, zwłaszcza przy obróbce żeliwa, które ma swoje specyficzne właściwości.

Co należy zrobić przed spawaniem?

Zanim rozpoczniemy proces spawania, niezwykle ważne jest, aby odpowiednio się przygotować. To kluczowy krok, który wpływa zarówno na jakość spoiny, jak i na bezpieczeństwo. Przede wszystkim, musimy upewnić się, że powierzchnia materiału jest całkowicie wolna od wszelkich zanieczyszczeń, takich jak:

• rdza,
• farba,
• olej.

Nawiasem mówiąc, te substancje mogą znacząco obniżyć jakość połączenia. Aby skutecznie oczyścić elementy, warto rozważyć wykorzystanie:

• szczotek drucianych,
• szlifowanie.

Następnym krokiem jest odpowiednie przygotowanie krawędzi elementów, które będą spawane. Zeszlifowanie ich pod kątem ułatwia dostęp i pozwala na lepszą penetrację spoiwa, co przekłada się na mocną spoinę. Ważnym aspektem jest również zapewnienie dobrej wentylacji w miejscu spawania. Dzięki temu ograniczymy ryzyko wdychania szkodliwych oparów, co jest zasadnicze dla zdrowia spawacza.

Nie możemy zapomnieć o ochronie otoczenia przed iskrami oraz odpryskami spawalniczymi. Użycie odpowiednich osłon, takich jak:

• maski ochronne,
• specjalistyczna odzież,

znacznie zwiększa bezpieczeństwo. Na sam koniec dobrze jest upewnić się, że spawarka działa prawidłowo i została ustawiona na odpowiednie parametry, takie jak natężenie prądu i rodzaj gazu osłonowego. Pamiętajmy, że staranne przygotowanie wpływa nie tylko na jakość naszych wyników, ale także na bezpieczeństwo w trakcie całego procesu.

Dlaczego ważne jest czyszczenie powierzchni przed spawaniem?

Czyszczenie powierzchni przed spawaniem to fundamentalny krok, który wpływa na jakość spoin oraz bezpieczeństwo całego procesu. Zanieczyszczenia, takie jak:

• rdza,
• farba,
• smar,
• oleje.

Mogą wprowadzać niepożądane wady do spoiny, prowadząc do powstawania porów i wtrąceń. Te defekty znacznie osłabiają wytrzymałość połączeń. Dlatego tak ważne jest, aby powierzchnia była całkowicie czysta, co stanowi klucz do dobrej adhezji spoiwa. Odpowiednie metody oczyszczania, takie jak:

• szczotkowanie druciane,
• szlifowanie,

skutecznie eliminują wszystkie zanieczyszczenia oraz odpowiednio przygotowują krawędzie do spawania. Prawidłowe przygotowanie powierzchni znacznie zmniejsza ryzyko wystąpienia defektów w spoinach, a także ogranicza zjawiska deformacyjne, które mogą być efektem zmian temperatury. Dzięki tym staraniom można osiągnąć spoiny charakteryzujące się wysoką jakością, co jest niezbędne dla tworzenia trwałych i solidnych połączeń. To szczególnie istotne w przypadku żeliwa, które ze względu na swoją kruchość wymaga szczególnej uwagi przy obróbce oraz spawaniu.

Jakie są ryzyka podczas spawania z wodą?

Spawanie w obecności wody wiąże się z poważnym zagrożeniem. Największym problemem jest:

• nagłe ochłodzenie spoiny,
• wewnętrzne naprężenia prowadzące do pęknięć,
• obniżenie jakości połączenia.

Wysoka temperatura podczas spawania sprawia, że woda przekształca się w parę. Bez odpowiednich zabezpieczeń ryzyko wybuchu par staje się realne i groźne. Dodatkowo, wilgoć w strefie spawania potęguje niebezpieczeństwo, prowadząc do powstawania porów w spoinach, co osłabia ich wytrzymałość. Z tego powodu, przed przystąpieniem do spawania niezwykle istotne jest usunięcie wody z pieca. Takie działania znacząco ograniczają ryzyko związane z tymi niebezpieczeństwami. Na koniec, przestrzeganie określonych procedur bezpieczeństwa jest kluczowe dla zapewnienia zarówno wysokiej jakości spawów, jak i bezpieczeństwa pracowników w trakcie spawania.

Jakie są skutki nieprawidłowego spawania?

Nieprawidłowe spawanie może generować poważne komplikacje, które wpływają na trwałość oraz bezpieczeństwo konstrukcji, zwłaszcza w przypadku pieców centralnego ogrzewania. Problemy, które mogą wystąpić, to:

• osłabienie spoin prowadzące do pęknięć,
• nieszczelność złącz uwalniająca tlenek węgla, co stwarza ryzyko zdrowotne,
• pojawią się wewnętrzne naprężenia prowadzące do odkształceń,
• korozja spoiny, co zmniejsza żywotność pieca,
• dodatkowe koszty związane z naprawą lub wymianą uszkodzonych elementów.

Niedbałe spawanie to istotne zagrożenie dla użytkowników, dlatego warto zwrócić szczególną uwagę na jakość pracy spawacza. Niezwykle istotne jest, aby proces spawania był realizowany z pełną starannością i zgodnie z obowiązującymi normami.

Jakie doświadczenie jest wymagane do spawania pieców CO?

Spawanie pieców centralnego ogrzewania (CO) to zadanie, które wymaga nie tylko umiejętności, ale również doświadczenia. Kluczowym elementem jest zapewnienie bezpieczeństwa oraz wysoka jakość wykonania pracy. Spawacz powinien być zaznajomiony z technikami spawania stali kotłowej oraz żeliwa, gdyż te materiały mają swoje specyficzne cechy.

Kotły żeliwne, choć twarde, są również kruche, co sprawia, że wymagają szczególnej ostrożności podczas spawania. Właśnie dlatego znajomość różnych metod, takich jak:

• MMA,
• MIG/MAG,
• TIG.

Również umiejętność dobrania odpowiednich elektrod oraz ustawień spawalniczych do konkretnego materiału to kluczowe aspekty pracy. Spawacz musi być w stanie dokładnie ocenić stan techniczny pieca, identyfikując wszelkie uszkodzenia przed przystąpieniem do spawania. Odpowiednie wykształcenie w dziedzinie spawalnictwa, czy ukończone kursy praktyczne, stanowią dodatkowy atut.

Ponadto, świadomość ryzyk, które mogą pojawić się przy niewłaściwym wykonaniu spoin, takich jak pęknięcia lub nieszczelności, podkreśla wagę dokładności i staranności w pracy. Wspomniane umiejętności obsługi narzędzi spawalniczych również mają kluczowe znaczenie, wpływając na jakość oraz trwałość połączeń, co jest niezwykle istotne z perspektywy późniejszego użytkowania pieców.

Jaka jest różnica między spawaniem na gorąco a na zimno?

Spawanie na gorąco i na zimno to dwie podstawowe techniki obróbki żeliwa, różniące się zarówno procesem przygotowania materiału, jak i efektywnością.

W przypadku spawania na gorąco, żeliwo nagrzewa się do wysokich temperatur, zazwyczaj w zakresie od 200 do 800 stopni Celsjusza. To podgrzewanie pozwala na:

• zmniejszenie wewnętrznych naprężeń,
• znaczne obniżenie ryzyka pęknięć.

Po zakończeniu spawania, elementy chłodzone są w kontrolowany sposób, co dodatkowo łagodzi stres w materiale. Ta metoda jest szczególnie polecana w sytuacjach, gdy naprawiane są duże i złożone odlewy żeliwne, w których jakość spoiny ma kluczowe znaczenie.

Z drugiej strony, spawanie na zimno omija proces podgrzewania, co sprawia, że metoda ta jest:

• szybsza,
• prostsza.

Jednakże, w tym przypadku zwiększa się ryzyko pojawienia się pęknięć z powodu nagłych zmian temperatury. Dlatego spawanie na zimno najlepiej sprawdza się przy mniej skomplikowanych naprawach, gdzie nie kładzie się aż tak dużego nacisku na jakość połączeń.

Wybór odpowiedniej metody powinien opierać się na takich czynnikach jak:

• grubość żeliwa,
• typ żeliwa,
• wymagania dotyczące jakości spoin.

Jeśli dobierze się właściwe parametry, zarówno spawanie na gorąco, jak i na zimno mogą być skuteczne. Mimo wszystko, spawanie na gorąco zazwyczaj dostarcza lepszych rezultatów w zakresie trwałości i odporności spoin.

Jak uszczelnić dziurę w piecu CO?

Wypełnienie ubytku w piecach centralnego ogrzewania można osiągnąć na kilka sposobów, co w dużej mierze zależy od typu uszkodzenia. Spawanie uchodzi za jedną z najlepszych technik, gdyż zapewnia solidne połączenie, zwłaszcza w przypadku pieców wyprodukowanych z żeliwa lub stali.

Kluczowe jest odpowiednie przygotowanie powierzchni przed rozpoczęciem spawania; musi ona być starannie oczyszczona z rdzy oraz wszelkich zanieczyszczeń, co znacząco podnosi jakość uzyskiwanej spoiny. W innym przypadku, jeśli uszkodzenia są niewielkie, można skorzystać z:

• mas uszczelniających odpornych na wysokie temperatury,
• śruby z uszczelką lub
• wykorzystania nitu.

Choć masy uszczelniające są skuteczne w takich sytuacjach, w przypadku większych dziur mogą nie wystarczyć. Przy bardziej poważnych uszkodzeniach warto zastanowić się nad zaproponowanymi metodami, co również pomoże w uzyskaniu wymaganej szczelności. W sytuacji, gdy proponowane metody nie przynoszą oczekiwanych rezultatów, wymiana uszkodzonego elementu na nowy może okazać się najlepszym rozwiązaniem.

Ostateczny wybór metody naprawy powinien bazować na:

• materiale, z jakiego wykonany jest piec,
• rozmiarze ubytku oraz
• dostępnych narzędziach i umiejętnościach.

Koszty naprawy będą różnić się w zależności od zastosowanej techniki. Regularne przeglądy stanu technicznego pieca umożliwiają wczesne zauważenie potencjalnych problemów, co z kolei pozwala na szybkie podjęcie działań naprawczych. Dzięki tym czynnościom możemy znacznie poprawić efektywność oraz bezpieczeństwo korzystania z pieca.

Kiedy warto wymienić piec CO na nowy?

Zastanawiając się nad wymianą pieca centralnego ogrzewania na nowy, warto rozważyć kilka istotnych kwestii. Przede wszystkim, gdy zauważamy widoczne ślady zużycia lub piec ma już swoje lata, może to być moment, aby pomyśleć o zmianach. Stare urządzenia często wymagają coraz większych nakładów finansowych na utrzymanie, co może być niekorzystne dla domowego budżetu. Jeśli dodatkowo napotykamy na częste i kosztowne awarie, to znak, że warto rozważyć zakup nowego pieca. Inny powód wymiany to nieszczelność pieca. Kiedy naprawa staje się nieopłacalna lub wręcz niemożliwa, lepiej poszukać nowego modelu.

Ważne jest również, aby zwrócić uwagę na obowiązujące normy emisji spalin. Jeżeli stary piec ich nie spełnia, inwestycja w nowoczesne rozwiązania grzewcze przyniesie wiele korzyści. Nowoczesne piece centralnego ogrzewania są nie tylko bardziej efektywne, ale również mogą znacząco obniżyć koszty eksploatacji. Co więcej, nowe urządzenia często charakteryzują się ekologicznymi rozwiązaniami, co ma znaczenie zarówno dla użytkownika, jak i dla ochrony środowiska.

Wymiana pieca CO staje się więc zasadne, szczególnie gdy koszty napraw stają się wyższe niż wydatki na zakup nowego urządzenia. Inwestując w model o lepszych parametrach energetycznych, możemy liczyć na oszczędności w dłuższym okresie.